Lateralizacja, dysleksja, dysgrafia
LATERALIZACJA
- inaczej przewaga stronna ciała w zakresie rąk i nóg oraz oczu i uszu.
Polega na tym, że łatwiej, szybciej i dokładniej niektórzy posługują się ręką lewą lub ręką prawą.
To samo dotyczy oczu, uszu i nóg.
Norma jest wówczas, kiedy lateralizacja jest jednorodna - prawostronna /PPPP lub lewostronna /LLLL
W praktyce rzadko podaje się przewagę stronną uszu, dlatego w opiniach spotykacie się z określeniami 3-literowymi PPP, LLL , PLP, LPP.
Najwięcej emocji budzi fakt pojawienia się leworęczności.
Jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że większość ludzi posługuje się prawą ręką, dlatego leworęczność budzi obawy u rodziców , a jeszcze większe u dziadków.
Niepotrzebnie, bo leworęczni posługują się reką lewą równie sprawnie jak praworęczni reką prawą.
Kiedy lateralizacja przebiega nieprawidłowo;
- Zbyt długo jest nieustalona i dziecko wykonuje czynności naprzemiennie raz lewą raz prawą ręką.
Najczęściej zdarza się to u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym.
U dzieci, które były lub przestawiane na rękę przeciwną wobec dominującej np z lewej na prawą.
U dzieci, u których dominująca ręka jest niesprawna np niedowład, czy inne.
- Lateralizacja skrzyżowana - nie jest to poważne zaburzenie, ale w okresie początkowym nauki szkolnej może powodować pewne utrudnienia w opanowywaniu kierunkowości np szybkiego rozpoznania strona lewa, prawa, czy pismo lustrzane, ale niekoniecznie.
TERAPIA- nie wymaga specjalnej terapii, poza przestrzeganiem zasady, by dziecko rozpoczynające czynność ręką prawą, czy lewą - powinno tą samą ręką ją dokończyć.
- Nie pozawalamy w trakcie jednej czynności na zamianę rąk. Jeżeli ręka zmęczy się, to lepiej pozwolić dziecku chwilę odpocząć, niż na używanie ich naprzemiennie.
Powinno to przyspieszyć proces lateralizacji.
- W sytuacjach wątpliwych można skrzystać z pomocy psychologa dziecięcego.
- Jeżeli ustalimy, że dziecko ma np dominujące oko prawe, to nie należy przymuszać go do posługiwania się ręką prawą, by uzyskać lateralizację jednorodną.
Lateralizacja skrzyżowana nie jest poważnym zaburzeniem. Ma ją bardzo dużo osób i w niczym im to nie przeszkadza. Większość z nich nawet o tym nie wie.
- terapii pedagogicznej wymagają dzieci w początkowym etapie edukacji, kiedy uczą się podstaw pisania, czytania, piczenie i wykazują w tym zakresie zauważalne trudności
- długo utrzymujące się pismo lustrzane,
- czyta wyrazy od tyłu np sala - alas, tata, atat,
- ma niekształtne pismo,
- pisze od strony prawej do lewej
DYSLEKSJA I DYSORTOGRAFIA -
- zaburzony proces uczenia się czytania, dawniej nazywana "ślepotą słowną" i zajmowali się nią lekarze.
Czasami w potocznym języku, w określenie dysleksji włącza się trudności w pisaniu / dysortografia.
Wprawdzie obydwa zaburzenia łączą się ze sobą i zwykle razem występują, to diagnozuje się je oddzielnie.
Jest ona bardzo dokuczliwa dla uczniów z wysoką inteligencją. Szczególnie w młodszych klasach, kiedy sprawność czytania i pisania, estetyka zeszytów, jakość prac plastycznych jest ważnym składnikiem oceny, a ta z kolei jest wyaznacznikiem sukcesu małego ucznia.
PRZYCZYNY:
- najczęściej mikrouszkodzenia mózgu/ośrodkowego układu nerwowego, powstałe pod wpływem szkodliwych czynników takich jak; niedotlenienie, urazy, środki chemiczne, infekcje, leki i inne,
- często bywa dziedziczona, rzadziej jest wynikiem mutacji genowej,
- może być wynikiem wolniejszego tempa dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego.
DIAGNOZA:
- stawia psycholog + pedagog na podstawie badań.
Badanie psychologiczne obejmuje;
- ustalenie ilorazu inteligencji i przy co najmniej inteligencji przeciętnej można orzec dysleksję,
- ustalenie poziomu percepcji wzrokowej - musi być wyraźnie obniżony poziom w stosunku do wieku,
- ustalenie poziomu percepcji słuchowej - tu ważny jest słuch fonematyczny i pamięć fonologiczna,
- należy ustalić lateralizację i poziom motoryki.
Percepcja wzrokowa i słuchowa nie oznacza zmysłu słuchu i wzroku, a jest związana zprocecesem prepływu informacji/bodźców z tych zmysłów do mózgu i tam przetwarzaniem ich, czyli spostrzeganiem wzrokowym i słuchowym.
Natomiast do stwierdzenia dysleksji ważne jest wykluczenia wady wzroku i słuchu.
Objawy nieprawidłowej percepcji wzrokowej
- dziecko myli podobne kształty b-p, m-w, n-m, l-ł,
- myli drobne znaki graficzne,
- zaczyna zadanie od małej litery,
- robi typowe błędy ortograficzne,
Objawy nieprawidłowej percepcji słuchowej:
- mylenie dźwięków o podobnym brzmieniu: d-t, w-f, g-k, ę-en, ą-on, i-j, `z-s, ż-sz, ś-si, ń-ni,
- opuszczanie liter,
- zaburzone jest słuchanie i rozumienie słuchanego tekstu, bo ma problem z rozumieniem poszczególnych wyrazów, części słuchanego, czy czytanego tekstu,
- pisze w środku wyrazu dużą literę np soWa.
- gubi litery w wyrazie - np szynka - sznka, lalka -laka, domy - dom,itp, tu dodam, że najczęściej gubiona jest ostatnia litera
- najbardziej charakterystyczną cechą zaburzonej percepcji słuchowej są błędy w pisaniu ze słuchu lub samodzielnym - pisze tak jak słyszy i jak wymawia, np jabłko - japko, krótko - kródko, itp.
Badanie pedagogiczne powinno ustalić rodzaje błędów, poziom opanowania czytania, pisania, liczenia, znajomość reguł gramatycznych, sprawdzenie również umiejętności szkolnych.
DYSGRAFIA
- pismo zniekształcone, aż do nieczytelnego włącznie.
Dzieci z dysgrafią od początku wykazują zaburzenia grafomotoryczne.
W większości przypadków udaje się wyćwiczyć w miarę czytelne pismo, ale pozostaje niewielka grupa uczniów, którzy mają z tym problem do końca szkoły.
Z obserwacji można wnioskować, że najbardziej szkodliwy jest pośpiech w pisaniu.
Dlatego krytyczna jest klasa czwarta - przejście na pismo drobnoliterowe i gimnazjum w górę, kiedy robi się większość samodzielnych notatek i też należy robić to szybko, by nadążyć.
TERAPIA:
- Nie jest tak prosta i optymistyczna jak w przypadku lateralizacji.
- Pierwsze symptomy można zauważyć już w wieku przedszkolnym, ale dysleksje i dysortografię można orzec dopiero w klasie piatej i późniejszych klasach.
- Na przyszłą dysleksję może wskazywać zbyt wolno rozwijająca się analiza i synteza wzrokowa, dlatego należy wprowadzać dużo zabaw angażujących te funkcje - kolorowanie, odwzorowywania, zabawy z kształtami, puzzle, gry elektroniczne, a w szkole szlaczki, rozwiązywanie rebusów, labiryntów, krzyżówek, dobrze jest skorzystać z gotowych programów rozwijających percepcję wzrokową - dostosowanych już do poziomu przedszkolaków.
- Inny objaw wskazujący `na możlwe problemy z czytaniem i pisaniem to różnego rodzaju opóźnienia i zaburzenia w obszarze mowy i percepcji słuchowej
- Należy do dziecka mówić wolno, poprawnie i wyraźnie.
- Odpowiednio wcześnie w ramach zabawy ćwiczyć analizę i syntezę słuchową - zabawy ze słowami, wyróżnienia// wyklaskiwanie słów w zdaniu, sylab w wyrazie, następnie głosek. Głoski są ostatnim etapem i dla dziecka np przedszkolnego może to być za trudne, ale nie koniecznie. Należy zachować kolejność - wyrazy, sylaby, głoska pierwsza, ostatnia, literowanie sylab i na końcu pełnych wyrazów.
- Równocześnie z analizą ćwiczymy syntezę, która dla większości dzieci jest łatwiejsza.
My sylabizujemy lub literujemy wyraz, a dziecko mówi jakie to jest słowo.
- Tu podobnie jak w percepcji wzrokowej, rebusy, lamigłówki słowno-obrazkowe, krzyżówki itp.
- Można skorzystać z gotowych i niekiedy ciekawie opracowanych programów edukacycjnych, czy książeczek dla dzieci.
Przy ich doborze należy pamiętać, żeby zadania nie były ani za trudne, ani za łatwe.
- W prowadzeniu usprawniania opóźnionych rozwojowo funkcji jest jedna ważna przeszkoda - niechęć i opór dziecka. A brak zaangażowania z jego strony spłyca skuteczność ćwiczeń.
Zwykle tak bywa, że dzieci, którym coś ciężko idzie unikają tego. Na przykład czytanie - dzieci mające problem z płynnym czytaniem i ze zrozumieniem przeczytanych treści nie potrafią się same zmobilizować do kilkukrotnego przeczytania tekstu. Z trudem przeczytają raz i nie wiele lepiej drugi raz.
- Nie radzę stosowania kar, bo one jeszcze bardziej je zniechęcą, ale wzmacniać nagrodami wysiłek i sukcesy.
- Bardzo ważne jest, by uczeń znał reguły i zasady poprawnej pisowni, bo to ułatwi mu poprawną pisownię.
- Jest duża grupa uczniów z obniżoną percepcją słuchową, a dobrą wzrokową - ci uczniowie posiłkują się wówczas wzrokowym zapmiętywaniem poprawnej pisowni, kiedy dodatkowo mają dobrą pamięć wzrokową, robią zdecydowanie mniej błędów.
- Powyższe porady dotyczą młodszych dzieci. U starszych uczniów kompensacja zaburzeń nie jest taka prosta i powinien kierować nią specjalista.
Przy wychodzeniu z dysleksji ważna jest systematyczność ćwiczeń i motywacja ucznia do poprawy swojej sytuacji szkolnej, ale przede wszystkim nauczenia się poprawnej pisowni i płynnego czytania, by uniknąć w przyszłości, niekiedy kompromitujących sytuacji osobistych.
